nr3 • 2012 • Alleen bij God is stilte voor mijn ziel
januari 2012 (26e jaargang nr. 3)
Bijbelstudie
Alleen bij God is stilte voor mijn ziel
Psalm 62
Het klinkt als een vanzelfsprekendheid. Alleen bij God is stilte voor mijn ziel (Naardense Vertaling). Met deze krachtige woorden zet de dichter zijn lied in. Wat gezegd moet worden is gezegd. De toon is gezet. Zo vanzelfsprekend is stilte echter niet. Het is niet eenvoudig om de stilte op te zoeken. Je neemt jezelf altijd mee. Als je eenmaal een plek van rust gevonden hebt, kan de onrust in je hoofd en hart de stilte danig verstoren.
De 95 minuten durende film Forever van Heddy Honigmann bestaat voor een groot deel uit stilte. De film toont een beeld van de rust en kalmte van de Parijse begraafplaats Pére-Lachaise. Ik herinner me dat het me ongemakkelijk maakte. Zoveel stilte in één film. Je wacht op het moment dat er gesproken wordt, dat er actie wordt ondernomen en er iets te beleven valt. Langzaam maar zeker word je echter meegenomen in de stilte en komt de onrust tot bedaren. Misschien wel door de rust die de bezoekers van de begraafplaats uitstralen. Meer en meer voeg je je in de sfeer van kalme stilte.
Het is de vraag hoe vanzelfsprekend de stilte voor de dichter is. Vormt de inzet niet veel meer een refrein? Woorden die steeds opnieuw ten gehore gebracht moeten worden. Alleen bij God is stilte voor mijn ziel, mijn redding komt van hem (vers 2 en 6). Als een geloofsbelijdenis die, juist als de stilte ver te zoeken is, de dichter zich keer op keer te binnen brengt: Alleen bij God vind ik werkelijk stilte voor mijn ziel.
Een wankelende wand
Dat blijkt wel als het lied vervolgt. Zo rustig als de psalm inzet, zo hevig barst het geweld vervolgens los. Waar de dichter met stilte inzet, komt de niet-stilte direct om de hoek kijken. De rust wordt van alle kanten bedreigd. Storm, moord, bedrog en vervloeking. De dichter heeft het achter de rug, of zit er nog middenin. Hij is als een muur die omvalt (Nieuwe Bijbelvertaling), als een wankelende wand (Naardense Vertaling). Zoals een mens het leven kan ervaren, als een wand die wankelt. Niet langer sta je met beide benen op de grond. Stormen moordenaars op je af, komt de dreiging van de dood in je leven, dan wankelt wat vast staat. Waar je grip op meent te hebben, kan afbrokkelen als was. Zelfs zo dat je jezelf niet eens meer herkent.
‘Maar dat mijn schoonste zelf werd aangetast,
de klare gouden vlam die in mij lachte
verduisterd tot dezen bevenden walm.’
Zo schrijft Henriëtte Roland Holst in het gedicht ‘Niet dat ik werd verslagen’.
Hoe anders is God, als je terugleest of vooruitkijkt (vers 3 en 7). Hij is mijn rots, mijn redding: mijn burcht. Het zijn krachtige geloofswoorden die de dichter uitspreekt. Waar hij een wankelende wand is, is God een rots. En toch, of misschien wel juist daarom: Ik wankel niet al te zeer. In het licht van de burcht die God is, kan hij deze woorden spreken. Door de levenservaringen heen klinken die woorden mee in het refrein waar het lied mee inzet en dat halverwege terugkeert. Alleen bij God is stilte voor mijn ziel, mijn redding komt van hem. Alleen hij is mijn rots, mijn redding: mijn burcht, ik wankel niet al te zeer. Hij brengt het zich te binnen; zo is God.
Tot God keren
De stilte is niet vanzelfsprekend. Waar vind ik stilte voor mijn ziel? Hoe raak ik vrij van gejaagdheid, van onrust binnen en buiten mezelf? Dat vraagt wat van een mens. In de vertaling van 1951 klinkt dit duidelijk door: Mijn ziel keert zich stil tot God. Je ziel, je hele mens zijn, keren tot God. Daar zit actie in, er gebeurt iets. Stil worden voor het aangezicht van God. Stil van onrust en haast, van rumoer dat in en om je heen raast. Dat is, geen woorden spreken, maar luisteren naar wat God spreekt (vers 12). Juist de stilte lijkt een activiteit te vragen, namelijk luisteren naar God. In het ‘keren’ waar de vertaling van 1951 over spreekt, zit iets van concentratie en tegelijkertijd van loslaten. Je eigen woorden loslaten en je keren tot de woorden die God spreekt. In het lezen van de bijbel, in gebed (zoals bijvoorbeeld in de betekenis van Kierkegaard: ‘Eerst dacht ik dat bidden spreken was. Maar ik leerde dat bidden niet louter zwijgen is, maar luisteren’), in de werkelijke stilte of anderszins.
Stil worden voor God is geen doelloos afwachten wat komen gaat. Stil worden voor God is aandachtig en ingespannen luisteren om te horen wat God spreekt. Dat kan pijnlijk zijn. Want in de stilte voor Gods aangezicht zie je wat slecht en onecht is in je leven. Misschien is het daarom ook zo moeilijk om stil te worden voor God. Vanwege de angst om door God ontmaskerd te worden (Bonhoeffer). Je blik wordt gevestigd op wat je liever niet wilt zien, op wat je liever wilt vergeten. Dat is hard en moeilijk uit te houden. Zo zit er in het keren tot God, in het luisteren naar Hem, ook een andere beweging. Je afwenden van wat niet goed is in je leven.
Heilzame stilte
Je keren tot God kan een pijnlijke beweging zijn. Vooral is het een heilzame beweging. Daar is redding te vinden. In God ligt mijn redding. Mijn toevlucht is bij God. Om dat te horen, worden we stil voor zijn aangezicht, met heel ons leven. Dat vraagt oefening. Oefening in hoe tot God te keren en stil te worden voor Hem. Zoals bij het zien van de film Forever. Stilte maakt ongemakkelijk. Je gedachten gaan uit naar waar je anders de tijd niet voor neemt. De stilte sluit niet naadloos aan op het leven van alledag. Het is ongemakkelijk, onmogelijk, pijnlijk. Tegelijkertijd kun je er met heel je ziel naar verlangen om in de stilte voor God te verkeren en naar zijn stem te luisteren. Stil worden vraagt inzet en oefening. Zo kun je, alleen of in de kring van de gemeente, leren om stil te worden voor God.
De stilte heelt je ziel. Daar in die stilte valt wat te beluisteren. Dat kracht is aan God; en van u, Heer, vriendschap (vers 12 en 13). De stilte wordt gevuld als stilte luisteren wordt en luisteren verstaan. God sprak en ik heb het gehoord (vers 12). In de stilte van de ziel is zijn stem te verstaan. Hij zelf is mijn redding en mijn toevlucht. Woorden om als een refrein te zingen in tijden van noodweer. Of als een geloofsbelijdenis uit te spreken met Israël en de kerk. Alleen bij God is stilte voor mijn ziel.
Drs. Hanneke Ouwerkerk is predikant (PKN) in Rijnsaterwoude.
email: