nr6 • 2015 • Bijbelstudie
29e jaargang nr. 6 (juli 2015)
thema: Een lichtkring om het kruis
Spreuken 9
Het leven is ingewikkeld. Niet altijd natuurlijk. Met een goed glas wijn op een terras in de zon valt het best mee. Maar als je op dat terras dan vervolgens de krant gaat lezen… Het nieuws, hoe moet je het duiden, wat is wijsheid, hoe te handelen, wat te doen? Dat het leven ingewikkeld is ervaar je ook in je eigen bestaan. Keuzes die je moet maken. Je weet het vaak niet. Je doet soms maar wat. Emotie en ratio strijden met elkaar om voorrang.
Levenswijsheid
Wat is wijs? Een veel gestelde vraag. Helpt de bijbel je verder bij een antwoord op die vraag? Nee, want de bijbel is geen boek met kant-en-klare oplossingen voor ingewikkelde levenskwesties. Je hebt je eigen verantwoordelijkheid. ‘Gebruik je verstand!’ is in veel gevallen een verstandig advies. Want de bijbel biedt levenswijsheid. En dan niet zozeer wijsheid waarmee het ingewikkelde leven wordt verklaard, ontrafeld. Het gaat veel meer om de vraag wat wijsheid betekent in deze wereld. Hoe dit ingewikkelde leven te leven. Levenswijsheid dus. Die vind je door de bijbel heen. En zeker ook in het Spreukenboek. “Ze bieden wijsheid en zijn een leidraad in het leven, verdiepen het inzicht en bevatten wijze lessen over recht, rechtvaardigheid en eerlijkheid” (Spr. 1:12-13).
Vrouwe Wijsheid en mens Dwaasheid
In Spreuken 9 gaat het over vrouwe Wijsheid en mens Dwaasheid. Ze worden tegenover elkaar gezet. Vrouwe Wijsheid komen we door het hele boek heen tegen. Ze heeft haar huis hoog in de stad. Zo heeft ze overzicht, ziet ze niemand over het hoofd. Een huis met zeven zuilen, helemaal volmaakt, ruimte te over. De maaltijd is gereed. Er is spijs en drank in overvloed. Die staan voor inzicht, wijsheid. Dienaressen gaan de stad door. Ze nodigen: “Onnozele mensen, kom toch deze kant op…” Dat is geen belediging, maar een hartelijke uitnodiging naar mensen die goede raad nodig hebben, een kompas om op te varen, die zoveel nog niet weten. ‘Wees niet langer zo onnozel, leef, en betreed de weg van het inzicht.’
Ergens in de buurt van vrouwe Wijsheid zetelt mens Dwaasheid. Net zo hoog in de stad. Ze wil vrouwe Wijsheid overschreeuwen. Een hoop herrie. Ze kletst uit haar nek. Maar ze wordt gehoord. “Onnozele mensen, kom toch deze kant op (…) Gestolen water smaakt verrukkelijk, geroofd brood is een lekkernij.” Wat maakt het uit als je leeft op kosten van anderen. Als je maar lol hebt! Kom toch snel lekker bij mij!
Vrouwe Wijsheid en mens Dwaasheid. Ze zijn hier wel heel goed te onderscheiden van elkaar, de heilige en de hoer. Het wordt schematisch voorgesteld. In het echte leven is dat anders. Wat is zwart, wat wit? Vaker is het grijs. Word je aangesproken door een dienares van vrouwe Wijsheid, of is het toch iemand die in de praatjes van mens Dwaasheid is getrapt? Zoveel stemmen. Dat is het probleem. Een wijs man bouwt zijn huis op een rots, een dwaas man op het zand. Maar wist jij veel dat de ondergrond van jouw huis zandsteen bleek te zijn toen je het twintig jaar geleden voor veel te veel geld kocht. En nu staat het onder water. Wat is wijs?
Ontzag voor de HEER
Tussen de beschrijving van vrouwe Wijsheid en mens Dwaasheid staan in Spreuken 9 enkele andere zinnen, spreuken. Ze lijken het verhaal te onderbreken. Maar ze voegen juist wat toe. Je hoeft geen volmaakte wijsheid te bezitten. “Berisp een wijze, en hij mag je graag. Een wijze wordt nog wijzer als je hem berispt, een rechtvaardige vergroot zijn inzicht door wat je hem leert.” Inderdaad, het leven is ingewikkeld. En misschien is dat al wel wijsheid, dat je erkent hulpbehoevend te zijn, dat je met al je kennis en je kunde toch maar een beperkt mens bent.
Midden in Spreuken 9 staat de centrale zin van het hoofdstuk, een centrale zin ook als het om bijbelse wijsheid gaat: “Wijsheid begint met ontzag voor de HEER, inzicht is vertrouwdheid met de Heilige.” Ontzag voor de Heer – ‘de vreze des Heren’. Dat is erkenning van je eigen beperktheid. Dat is de bereidheid om te luisteren naar zijn stem.
De praktijk
In een bekend kerklied staat de regel: “Ons gevoel en ons verstand zijn, o Heer, zo zonder klaarheid.” (Liedboek, Lied 314:2). En dat is ook zo. We weten steeds meer. Maar wat doen we met al die kennis? De medische wetenschap maakt nog altijd grote vorderingen. We kunnen veel. Maar we kunnen het ook niet meer betalen. En dan? Kosten – baten, een discussie die volop speelt. Moet je gewoon nuchter je verstand volgen? Is het inderdaad niet wijs om nog zoveel te investeren in een zieke van 87 jaar? Wat levert het op? Of is het anders? Een mens is een mens. En als het dan ook nog een mens is van wie je houdt. ‘Wijsheid begint met ontzag voor de HEER…’ Kom je er dan meteen uit, weet je het? Nee, zo eenvoudig is het niet. Alle grote vraagstukken hebben meerdere kanten. Maar als je met ontzag voor de HEER begint, bereid bent om te luisteren, krijg je wel handreikingen, een staf om te gaan. Bijvoorbeeld dat kwetsbare mensen altijd kostbare mensen zijn. Dat een mensenleven zich nooit in kille cijfers, kosten-baten, laat uitdrukken. Dat we op die manier niet naar mensen kijken. Maar ook dat we niet eindeloos bezig hoeven te zijn met leven te rekken. Dat het soms ook wijs kan zijn om te stoppen met behandelen. Dat het leven hier eindig is. Maar dat we door God bewaard worden, door alles heen. Geen kant-en-klare oplossing voor een complex vraagstuk, wel bijbelse wijsheid die ertoe doet.
Navolging
Bijbelse wijsheid komt voort uit vertrouwdheid met de Heilige, zegt de Spreukendichter. ‘Vertrouwelijke omgang’ – een relatie met de Here God. Bijbelse wijsheid ontwikkel je als je dicht bij God leeft, zijn nabijheid zoekt, het van Hem verwacht. Biddend leven, luisterend leven, vertrouwend leven. Bijbelse wijsheid leer je kennen op de weg van de navolging. In de bijbel wordt Jezus zelf Gods wijsheid genoemd (bijvoorbeeld 1 Korintiërs 1:23-24). Jezus – de wijsheid van God in persoon. Jezus navolgen betekent de weg van de wijsheid gaan. Nee, dat is niet per se een gemakkelijke, logische weg. Je loopt zomaar de kans om voor dwaas uitgemaakt te worden. En ja, het leven blijft ook dan ingewikkeld. Op de vraag ‘What would Jesus do?’ is niet altijd zomaar een antwoord te geven. ‘Wat zou Jezus doen in Gaza?’, las ik ergens.2 Er kwam geen antwoord, alleen een verwijzing naar de kortste tekst uit de bijbel: “En Jezus huilde”. Zijn eerste reactie op de dood van zijn vriend Lazarus. Wat zou Jezus doen in Gaza, wat zou Hij doen met de strijders van IS, of in dat lastige conflict waar ik in verzeild ben geraakt? Ik zou het werkelijk niet zomaar durven zeggen. Veel te bang om Jezus mijn mening in de mond te leggen. ‘En Jezus huilde.’ Tranen van verdriet. Mededogen. In het spoor van deze Barmhartige de weg van de wijsheid zoeken… Dat is navolging. Dat is wijs.
Ds. Hans van Walsum is predikant (PKN) te Alblasserdam. Mailadres:
1. Liedboek – zingen en bidden in huis en kerk, Lied 849.
2. Zie: http://www.thedailybeast.com/articles/2014/07/27/what-would-jesus-do-in-gaza-the-tears-of-pope-francis-point-the-way.html.
Om dit nummer te bestellen, klik hier