nr5 • 2015 • Kroniek

Na een dominee die verkondigt dat God niet bestaat, hebben we nu in de Protestantse Kerk ook een dominee die betoogt dat Jezus nooit heeft bestaan. ‘Wat krijgen we nou weer?’ Dat was volgens dominee Van der Kaaij de reactie van zijn vrouw op zijn grote ontdekking. Die reactie begrijp ik beter dan die van de tv-recensent van dagblad Trouw. Hij constateerde vol verbazing dat de christelijke omroepen op zondagavond gewoon hun programmering aanhielden. Boer zoekt vrouw en dat soort zaken. 

Recensent Wim Pekelder vond het onbegrijpelijk dat de uitzendingen niet onmiddellijk omgegooid werden voor dit breaking news. Het is nogal wat: Jezus heeft nooit geleefd. Irritant, maar toch ook wel weer grappig, dat in de kolommen van Trouw dit nieuws kennelijk zo belangrijk werd gevonden. Ze mogen wel uitkijken bij Trouw. Voor je het weet staan ze weer in hun hemd, zoals bij de onthullende rapportages uit de Sharia-driehoek in Den Haag. Trouw stuurde inderdaad een verslaggever naar Nijkerk om ds. Van der Kaaij eens stevig aan de tand te voelen na zijn spectaculaire en schokkende onthulling dat Jezus nooit heeft bestaan. Dat leverde in ieder geval het mooie bovenstaande citaat van zijn vrouw op. Voor mijn gevoel is het nieuws verder van het gehalte van een bericht dat Lou de Palingboer is geïncarneerd in een goudvis op de tweede verdieping van een bovenwoning in de Derde Regulierdwarsstraat in Amsterdam. Niet te veel aandacht voor flauwekul denk ik dan.

 

Omdat ik afgelopen vrijdag in Nijkerk was, besloot ik mijn licht op te steken in de plaatselijke boekhandel. De algemene boekhandel had het boek van Van der Kaaij niet. Was het van een dominee? Dan zou de christelijke boekhandel in het dorp het wel hebben, dacht de meneer achter de balie. Misschien wel juist niet, zei ik. Maar ik wandelde dus daarheen en zag dat het om een Den Hertog boekhandel ging. Het boek kon ik niet vinden. Bij navraag werd me verteld dat ze het wel gehad hebben, maar dat het uitverkocht was. Enfin, uiteindelijk heb ik het elders doorgebladerd. Kopen vond ik zonde van het geld. 

De ontdekkingen en redeneringen van de predikant komen me uiterst merkwaardig voor. Niet alleen Jezus is niet historisch, maar ook de discipelen hebben nooit bestaan. Paulus dan merkwaardig genoeg weer wel. De diepere argumentatie daarachter kon ik zo snel niet ontdekken, maar je moet het christendom toch ergens in de geschiedenis laten beginnen. De echte basis voor de gefabuleerde verhalen van het evangelie zouden oude Egyptische mythen zijn. Mooie stof voor een Dan Brownachtige roman, maar de dominee brengt het als stevige historische kost. Bij mij roept het irritatie op. Net zoals ik een zekere wrevel niet kan onderdrukken als mensen met enig aplomb het evangelie wegzetten als ongeloofwaardig en vervolgens vol overtuiging romanconstructies als de Da Vincicode als de lang boosaardig verborgen gehouden, maar nu onthulde, historische waarheid presenteren.   

Ds. Van der Kaaij vertelde in Trouw dat hij zijn spectaculaire ontdekking deed via een boek van Freke en Gandy, dat ds. Hendrikse hem aanraadde: Alle elementen uit het verhaal van Jezus komen voor in de oude mythe van Osiris in Egypte. Dat ds. Van der Kaaij hier spectaculaire ontdekkingen deed, daar sta ik nu weer van te kijken. Ik neem aan dat de dominee theologie heeft gestudeerd. Ik herinner me van de studie het vak antieke religies, colleges van professor Zandee, boeken van professor Vergote en van professor Brede Kristensen, het intrigerende boek over de Theios Aner van Ludwig Bieler. Een fascinerende wereld met prachtige verhalen. Zeker zijn er interessante vergelijkingen te maken tussen sommige voorstellingen in mysteriegodsdiensten en in het Nieuwe Testament. Is het allemaal aan student Van der Kaaij voorbij gegaan?  Hoe is het mogelijk dat het voor hem een nieuwe wereld was? En hoe kan hij tot de simplistische voorstellingen komen over het verband tussen de mythe van Osiris en Horus en de verhalen over Jezus? 

 

De mysteriegodsdiensten en zeker ook de Egyptische godsdienst zijn interessant genoeg. Hun invloed op de christelijke voorstellingen is vast de moeite van het bestuderen waard. Maar het idee een wereldschokkende ontdekking te doen als je uit een zekere gelijkenis van voorstellingen uit de bijbel met mysteriegodsdiensten meent te kunnen afleiden dat Jezus geen historische persoon is, is wat mij betreft te dom om serieus te nemen. De bekende theoloog Tom Wright werd dor de BBC gevraagd om commentaar op het boek van Freke en Gandy. Zijn commentaar: ‘This is like asking a professional astronomer to debate with the authors of a book claiming the moon was made of green cheese’.  

Ook de conclusie dat Jezus nooit geleefd heeft is onbegrijpelijk. De berichten over zijn leven, de hele context daarvan en de aanwijsbare groei van het christendom in de eerste generatie na Jezus geven daartoe geen enkele aanleiding. Of je gelooft wat er over Hem verteld wordt in het evangelie is een andere kwestie. Vanuit de leiding van de kerk werd er direct en stellig stelling genomen tegenover de denkbeelden van ds. Van der Kaaij. Zijn gemeente zette hem op non-actief. Er werd gevraagd om tuchtmaatregelen tegen de predikant. Zelf lijkt hij daar niet veel van te begrijpen. Hij moest met zijn grote ontdekking wel aan de gang. Als het hele evangelie een mythe is, dan is het toch geen goede uitleg als je doet alsof het allemaal echt gebeurd is. ‘Je doet toch ook niet alsof Roodkapje een historisch verhaal is?’ Toch is zijn geloof er alleen maar rijker door geworden, vindt hij. ‘Ik kan alle belijdenisgeschriften onderschrijven.’ Het lijkt me dat een aantal verplichte colleges godsdienstgeschiedenis en historische kritiek al wonderen zouden kunnen doen. 

 

De afgelopen maanden was er veel aandacht voor de toenemende radicalisering onder moslimjongeren. De afschuwelijke berichten over de ongekende wreedheden van de zogenaamde Islamitische Staat  roepen walging, afkeer en angst op. Maar op een deel van de moslimjongeren in West-Europa heeft die een bijzondere aantrekkingskracht. De aanslag op de redactie van het weekblad Charlie Hebdo schokte zo mogelijk nog meer, omdat het zo dichtbij komt. Koelbloedig worden mensen vermoord vanwege hun spotprenten van de profeet Mohammed door jonge moslims, die al lang in West-Europa wonen. Miljoenen gingen de straat op en liepen met leuzen als: Je suis Charlie Hebdo. Hoe begrijpelijk ook in de afkeer van de moordpartijen kun je je afvragen of dat nu zo gelukkig is. De prenten waren vaak provocerend, Niet alleen over Mohammed, maar vooral over de katholieke kerk en de christelijke godsdienst en tegen conservatieve politici in Frankrijk en de wereld. Ik zou zelf niet snel lopen met een leus: Je suis Charlie Hebdo. Het tragische lot van de redacteuren is verschrikkelijk. Hun moed om ondanks bedreigingen hun vrijheid van meningsuiting te blijven gebruiken, roept bewondering op. Maar hun stijl was beledigend en provocerend. Daar zou ik me liever niet mee identificeren.

Erover nadenkend kwam ik wel tot de conclusie dat ik vind dat mensen de ruimte en de vrijheid hebben om hun beledigende uitingen te doen. Net zo goed als in onze samenleving mensen heel veel kunnen zeggen waardoor christenen beledigd worden. Wie als migrant naar ons land komt, moet begrijpen dat de opvattingen enorm kunnen en mogen verschillen in onze samenleving. Wat voor de een heilig is, is voor de ander reden tot spot. Dat hoeven we zeker niet te idealiseren. Maar wie met deze vrijheid niet uit de voeten kan, doet er verstandig aan een andere plek te zoeken om te leven. Daarin geef ik de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb gelijk. Als je niet kunt verdragen dat de profeet in spotprenten kan worden beledigd, dan kun je beter een ander land zoeken, dan hoor je hier niet thuis. 

Het komt me voor dat de uiterst emotionele en felle reacties op beledigingen van de profeet Mohammed niet sporen met de islamitische orthodoxie. Mohammed is immers uiteindelijk gewoon een mens. Christenen belijden Jezus als Heer en als God. Vanuit dat perspectief is het beledigen van Jezus blasfemie. Moslims zien in Mohammed een voorbeeldige profeet, maar toch gewoon een mens. Dan is het merkwaardig dat wie iets negatiefs over de profeet zegt zich schuldig zou maken aan blasfemie. 

 

Je vraagt je ondertussen af waar al dat geweld toch vandaan komt. Wie oude teksten bekijkt, ziet dat ontzettende gewelddadigheid in het verleden ook in Europa regelmatig aan de orde was. Christenen waren gedurende het grootste deel van de geschiedenis van de kerk ook bepaald geen pacifisten. Toch kan ook niemand er omheen dat de basis voor christendom en islam nogal verschillend is als het gaat om geweld. Waar Mohammed zelf een strijder was die regelmatig ten strijde trok tegen ongelovigen, bleef Jezus verre van geweld tegen mensen. De ene zwaardslag van Petrus werd door Jezus direct gecorrigeerd en het slachtoffer werd door Jezus genezen. Aan het kruis bad Jezus voor degenen die Hem kruisigden. 

In de islam zijn veel meer aanknopingspunten te vinden voor geweld. Toch leven de meeste moslims betrekkelijk vreedzaam met andere mensen. Juist het afgrijselijke geweld van de laatste jaren heeft ons ook geleerd dat er in Egypte, Syrië en Irak nog steeds miljoenen christenen wonen. Deze oosterse christenen hebben weliswaar veel vervolgingen en achterstelling meegemaakt, maar hun gemeenschappen konden blijven bestaan in een islamitische omgeving. Nu lijkt het geweld enorm toe te nemen. Zoals de christelijke gemeenschap in Turkije min of meer vernietigd of verdreven is in het begin van de twintigste eeuw, zo lijken de eeuwenoude christelijke gemeenschappen in Irak en Syrië nu op het punt van verdwijnen te staan. Velen vluchten weg, velen vallen als slachtoffers van het islamitisch geïnspireerde geweld. Dat geweld keert zich vaak ook tegen andere moslimgroepen. Hulp aan de christenen die zo verschrikkelijk lijden onder vervolging in het Midden-Oosten, in Pakistan, in Nigeria is hard nodig.  

 

Tegelijk is het onterecht en gevaarlijk om te stellen dat alle moslims onverdraagzaam en fanatiek zijn. Na de aanslagen op de redactie van Charlie Hebdo en de Joodse supermarkt bij Parijs werd er in diverse Nederlandse gemeenten gedemonstreerd tegen de aanslagen. In mijn gemeente benaderde ik vertegenwoordigers van de Turkse, Marokkaanse en Somalische gemeenschap met de vraag om samen een verklaring af te leggen over de aanslagen. Ik was getroffen door de grote respons. Zonder uitzondering waren de mensen blij dat ze publiekelijk de mogelijkheid hadden hun afkeer van dit geweld uit te drukken. Het is heel wat beter en zinvoller om samen met moslims op te trekken tegen extremisme en geweld dan om hen a priori neer te zetten als gevaarlijke mensen. Het eerste stimuleert mensen tot integratie. Het tweede voedt een riskant isolement. Gevoelens van discriminatie en problemen bij het vinden van werk, versterken de neiging om de eigen afwijkende identiteit te benadrukken. Ik denk dat een goede integratie de beste kansen biedt op het tegengaan van extremisme en radicalisering.

 

Drs. Jos Wienen, historicus en theoloog, is burgemeester van Katwijk en redacteur van Kontekstueel. 

Mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.