nr6 • 2012 • for everyone - waardoor?
juli 2012 (26e jaargang nr. 6)
For everyone… waardoor?
A.Gooijer
Tom Wright is een veelschrijver. Naast wetenschappelijke boeken en artikelen schrijft hij met enige regelmaat boeken die voor een breder publiek bestemd zijn. Zoals een serie bijbelverklaringen … for everyone (met op de puntjes het betreffende bijbelboek: Matthew for everyone, Hebrews for everyone, etc.); een serie die, zoals de titel al aangeeft, bestemd is voor iedereen. En inderdaad, Wright heeft het gepresteerd om goed leesbaar en toegankelijk commentaar te geven. Voor iedereen. Zelfs voor de ervaren bijbellezer.
Het is leerzaam om na te gaan hoe hij dat voor elkaar heeft gekregen. Wat maakt zijn commentaren zo toegankelijk? En gaat die toegankelijkheid niet ten koste van de inhoud? En als we het toch over de inhoud hebben: welke inhoudelijke accenten legt hij zoal in zijn commentaren?
Toegankelijkheid
De toegankelijkheid heeft onder meer te maken met een aantal uiterlijke kenmerken, dat in vergelijking met andere commentaren nogal in het oog springt. De delen van de serie zijn geen van alle dik. De verklaringen op Matteüs, Johannes en de brief aan de Romeinen zijn bijvoorbeeld in twee delen uitgegeven, alleen al om te voorkomen dat één deel uit te veel pagina’s zou bestaan. Daarnaast valt op, dat wanneer Wright commentaar geeft op een bepaalde perikoop, een aantal woorden vetgedrukt is, waarvan de betekenis is te vinden in een woordenlijst achter in het boek. Aan de woorden die Wright in de woordenlijst heeft opgenomen, is te zien dat hij rekening houdt met de toegankelijkheid voor iedereen, ook voor hen die niet bekend zijn met woorden die tot het bijbels ‘jargon’ behoren. Zo staan in de woordenlijst van Matteüs voor iedereen woorden als: sabbat, schriftgeleerden, heilige Geest, heidenen – woorden die in andere commentaren vaak als bekend worden verondersteld.
Maar de toegankelijkheid heeft vooral ook te maken met Wrights vermogen om dicht bij de mensen te blijven. Hij weet al zijn kennis en allerlei moeilijke discussies toegankelijk en in een directe stijl weer te geven. Hij gebruikt veel anekdotes en voorbeelden, doorspekt met de nodige Engelse humor.
Ter illustratie een weergave van het begin van het commentaar op Matteüs 5: 38-48 – een gedeelte van de Bergrede. De bijbeltekst van de perikoop is afgedrukt – in de oorspronkelijke, in het Engels geschreven delen in Wrights eigen vertaling, die gemaakt is voor die lezer die ‘wellicht niet direct de meer formele, soms zelfs zware toon van sommige standaardvertalingen zou begrijpen’, in de Nederlandse vertalingen is er voor gekozen de Nieuwe Bijbelvertaling te gebruiken - en vervolgens begint Wright zijn uitleg van dit gedeelte:
Er was eens een vader die voor een zakenreis zijn jonge gezin drie of vier dagen moest verlaten. Omdat hij graag wilde dat er in zijn afwezigheid goed voor zijn vrouw gezorgd zou worden, had hij een gesprek met zijn oudste zoon, die toen negen jaar oud was. ‘Als ik weg ben,’ zei hij, ‘wil ik dat je nadenkt over wat ik normaal gesproken in en om het huis doe en dat moet je voor mij doen.’ Hij dacht zelf natuurlijk aan het opruimen van de keuken, de afwas doen, de vuilnis buiten zetten en vergelijkbare klusjes. Toen hij terugkwam, vroeg hij aan zijn vrouw wat de zoon gedaan had. ‘Nou,’ zei ze, ‘het was erg vreemd. Direct na het ontbijt zette hij een extra kop koffie voor zichzelf, ging naar de woonkamer, zette harde muziek op en las een halfuur lang de krant.’ Het schokkende in dit tekstgedeelte in de Bergrede is dat ons opgedragen wordt om te kijken naar wat onze hemelse Vader doet en dit vervolgens ook zelf gaan doen.’
Vervolgens gaat Wright verder in op de tekst.
Inhoud - Matteüs 5 ter illustratie
Nu roept dit alles natuurlijk de vraag op of deze serie bijbelverklaringen inhoudelijk genoeg aanreikt. Of gaat het streven toegankelijk te zijn ten koste van de inhoud? Heeft deze reeks commentaren, dat zelfs de ruimte neemt om die bekende woorden zoals boven aangegeven uit te leggen en dat op een anekdotische wijze een uitleg begint, de bijbellezer die vertrouwd is met de Bijbel genoeg te bieden? We luisteren, met in ons achterhoofd deze vraag, verder naar de exegese van Matteüs 5: 38-48. Waar gaat het volgens Wright in dit gedeelte om? Jezus daagt het Israël van zijn dagen uit om het licht van de wereld te zijn, en daartoe biedt Hij hen en ons een nieuw soort gerechtigheid aan, een gerechtigheid die er niet slechts voor zorgt dat de wraak niet uit de hand loopt, maar een creatieve, genezende, herstellende gerechtigheid.
Van deze nieuwe gerechtigheid geeft Jezus vervolgens een drietal tekeningen, cartoons bijna, zo zegt Wright. Het zijn aanwijzingen om te laten zien wat Jezus in gedachten heeft. Bijvoorbeeld de aanwijzing van ‘je andere wang toekeren.’ Hoe legt Wright deze zin (in navolging van Walter Wink) uit? Als je op je rechterwang wordt geslagen, betekent dat vrijwel zeker dat je met de rug van de rechterhand wordt geraakt. Dat is niet zozeer gewelddadig, dat is bedoeld als een belediging. Zo werd je geslagen als je een slaaf, kind of vrouw was. Wat is het antwoord volgens Jezus? Terugslaan houdt het kwaad levend, en is wellicht geen optie. Jezus zegt: Keer je andere wang toe. Dat is: Sla me nog een keer, als je wilt, maar nu als een gelijke, niet als een minderjarige.
Nadat hij de tekst uitgelegd heeft, volgt er een verdieping, waarin Wright zijn visie op de Bergrede kort en helder weergeeft. Want op de logische vraag of dit alles niet onmogelijk is, te waarderen als een mooi stukje idealisme maar niet van betekenis voor het normale leven van alledag, stelt Wright het volgende. De Bergrede gaat niet zozeer over ons. De Bergrede is in eerste instantie een blauwdruk van het leven van Jezus zelf. In die zin is de Bergrede niet alleen te zien als een goed advies, maar vooral als goed nieuws. Want Jezus heeft dit alles gerealiseerd. En Hij toont ons zo het karakter van zijn Vader (de clou van de anekdote waarmee de exegese begon).
Uit bovenstaande illustratie mag worden afgeleid dat Wright niet alleen toegankelijk is, maar inhoudelijk ook het nodige te zeggen heeft.
Inhoud - de sleutel van Wright
Nu was de exegese van Matteüs 5 ter illustratie van hoe hij toegankelijkheid met inhoud weet te combineren, niet geheel willekeurig gekozen - vanuit de exegese van dit gedeelte komt namelijk ook Wrights sleutel tot het verstaan van het Nieuwe Testament duidelijk naar voren. Deze sleutel is vrij eenvoudig te omschrijven: Jezus is Israël-in-persoon. Anders gezegd: Jezus neemt de taak van Israël op zich en brengt in eigen persoon het Koninkrijk van God .
Wat wordt daarmee bedoeld? Gods antwoord op de val van de mensheid (Gen. 1-11) was het risico van een nieuwe schepping. Daartoe verkoos Hij Abraham en nageslacht. Israël, dat zelf deel uitmaakt van de schepping die in opstand was gekomen tegen God, was het middel tot de nieuwe schepping. Israël had als taak om het ‘licht van de wereld’ te zijn; ze kreeg de Torah om als aan de rest van de mensheid te tonen wat werkelijk mens zijn inhield. (Zie voor een verdere uitwerking bijvoorbeeld Tom Wright, Nieuwe Taken voor de Kerk van Nu, p. 69-75). Israël noch haar representanten (de koning, de priesters) waren echter in staat om deze taak te volbrengen. Maar dan komt Jezus. Hij neemt deze taak van Israël over. Hij is het licht van de wereld (voor heidenen en verlorenen), Hij toont als de ware Adam wat het mens zijn inhoudt (zie, de mens), bij Hem begint de nieuwe schepping, ook wel Koninkrijk van God of Koninkrijk der hemelen genoemd. Zoals Israël door de diepten ging, zo ook Jezus.
Dat Wright deze sleutel – Jezus neemt de taak van Israël op zich en brengt in eigen persoon door de dood heen het Koninkrijk van God – hanteert, is in zijn commentaar op de synoptische evangeliën goed zichtbaar. We zagen dat al bij de bespreking van Matteüs 5, maar ook als Wright bijvoorbeeld ingaat op de doop van Jezus (Matteüs 3), benadrukt Hij dat Jezus na de doop door God wordt geroepen als Gods Zoon, als Israël-in-persoon. Israël kwam door het water van de Rode Zee, ontving de wet en zo de bevestiging van het zoonschap, Jezus komt uit het water van de doop, ontvangt de Geest en daarmee de bevestiging van zijn zoonschap.
In het commentaar op het Johannesevangelie ligt begrijpelijkerwijs de nadruk meer op de goddelijke afkomst van Jezus. (Ook dat levert interessante gedachten op. Zo verbindt Wright Jezus’ wandelen over het water (Joh. 6) met de exodus en vooral met de tocht door de Rode Zee. Als Jezus gaat over het water is dat één van de momenten waarop de vreemde glorie van zijn goddelijk afkomst doorschijnt, en wel omdat hier een sterke associatie is met wat de God van Israël doet op de beslissende momenten van Israëls geschiedenis. Jezus is er op het moment dat het water de leerlingen dreigt te verslinden, zoals God een weg maakte door het water van de zee heen.)
Toch komt ook Wrights gedachte dat Jezus Israël-in-persoon is (Hij is de ware wijnstok), en dat Hij in plaats van Israël (en de wereld) de weg door de dood heen zal moeten gaan, duidelijk naar voren.
Het lijden en sterven van Jezus
Wright benadrukt dus dat in Jezus’ komst als Israël-in-persoon de nieuwe schepping, die bestaat uit het Koninkrijk van God, al is gekomen. Zo leest hij het Nieuwe Testament. Nu roept dit de vraag op naar de betekenis van de kruisiging van Jezus. Want als Hij komt om als Israël-in-persoon het Rijk te vestigen, waarom is zijn lijden en streven dan cruciaal? Welke betekenis geeft hij aan het kruis van Christus? Hoe leest hij de lijdensgeschiedenis? Wright legt om deze betekenis te verhelderen bij zijn commentaar op het lijdensverhaal het hoofdaccent op de overwinning op het kwaad en de bevrijding van de mens. Die overwinning houdt in dat Jezus het kwaad toestond om het ergste met Hem te doen wat het kon doen, zonder dat Jezus dit kwaad met kwaad ging beantwoorden. Toen de macht van het kwaad tot het uiterste was gegaan, was Jezus er nog niet door verslagen. Hij droeg het en verdroeg het en overwon het. En stichtte zo als Israël-in-persoon het Koninkrijk van God.
Kortom: wat mij betreft maakt Wright waar wat de titel zegt. De serie bijbelverklaringen is for everyone. De serie is toegankelijk en inhoudelijk. Wright opent vanuit zijn eigen verstaan van de Schrift voor mensen wereldwijd het verhaal van de Bijbel.
Ds. Aaldert Gooijer is predikant (PKN) te Berkel en Rodenrijs,
mailadres: