31e jaargang nr. 6 (juli 2017)
thema: Liberale theologie versus orthodoxe theologie

P.L. de Jong
Kroniek
Ieder zijn eigen bubbel

Voor een Kroniek is er weer genoeg gebeurd om even bij stil te staan. Waar zal ik beginnen? Bij Jesse Klaver die terwijl ik dit schrijf over migratie een goede afspraak leek te hebben gemaakt, maar uiteindelijk Rutte en Buma niet vertrouwde. En wel niet zonder reden, als je de laatste tijd goed naar Rutte en Buma hebt geluisterd. Het gaat om mensen en mensen gaan voor bomen. Anders wordt het: Ik zie bomen als mensen wandelen.

De Remonstranten dan die een christelijke feestdag in de aanbieding deden die ze zelf nooit hebben gevierd? Of prof. dr. Frits de Lange die in een nieuw boek afscheid neemt van het geloof in een hemel en de verwachting van eeuwig leven bij God? Of meteen maar bij de rector van de PTHU dr. Mechteld Jansen die zich haastte ons gerust te stellen met de mededeling dat de Lange het zo of zo had bedoeld en niet zo of zo, of had gezegd en zo…… maar dat er voor de PTHU geen reden was te reageren. In plaats van te stellen: met alle respect, maar die zouden we nu dus niet meer benoemen.

Wat hebt u tegen Trump?
In het RD las ik een verslag van het feestsymposium naar aanleiding van het afscheid van hoofdredacteur Wim Kranendonk. Thema: de evangelicals in Amerika. Vormen zij voor de verschillende refo’s in Amerika ook een uitdaging? Uit Amerka was overgevlogen ds. H. Hofman van de Gererormeerde Gemeente in Kalamazoo. Volgens hem keek men in Amerika heel anders aan tegen deze uitdaging. Nauwelijks als bedreiging of uitdaging. Amerika is ook zo’n immens land vergeleken met ‘de afmeting van uw land’, stelde hij wat minzaam vast. Maar hij had ook een vraag aan de feestverzameling: ‘Waarom zijn Nederlanders, ook christenen, zo negatief over Donald Trump? De nieuwe president heeft de afbraak van christelijke waarden en normen weten te keren. Daar zijn we hem, naast de HEERE, dankbaar voor’. Als afsluiting had Hofman een Amerikaanse pet bij zich voor Kranendonk die hij maar eens moest op zetten.
Wat hebt u tegen Trump? Zou Hofman nu ontgaan zijn dat zo ongeveer heel de wereld ‘iets’ tegen Trump heeft? Zijn de afmetingen van Amerika zo groot dat je je zo kunt verstoppen dat ongeveer alles aan je voorbij gaat? Wat hebben jullie tegen Trump, kampioen normen en waarden! Op dezelfde pagina stond zoals gebruikelijke een commentaar van de dag. Toevallig over Verwarring in de VS met o.a. de zin dat Trump intussen ‘grote schade‘ heeft aangebracht aan het ambt van de president en ook dat ‘het vertrouwen van de burger in de politiek zo verder wordt uitgehold.’ Het verslag van de bijeenkomst meldde niet dat nog iemand de moeite had genomen Hofman te antwoorden. Het was ook een feestbijeenkomst. En het RD kun je ook maandag nog lezen. Maar misschien kan de oud-hoofdredacteur bij gelegenheid met of zonder pet op Hofman eens uitleggen wat zo ongeveer heel de wereld tegen Trump heeft en vele christenen in het bijzonder.

Renovatie en reformatie

Ander punt: Op het moment is men in de PKN kerkbreed in alle classes druk met een grondige renovatie van de Protestantse Kerk. Een basisdocument ‘Waar een Woord is, is een weg. Kerk 2025‘ passeerde al eerder classes en kerkenraden. Je mocht deze winter als kerkenraad elf vragen (!) invullen en daar ging die dan…... In deze maanden is men overal actief met de uitwerking van heel deze update. Wat gooien we weg? – de traditionele classis, de visitatie? – en wat krijgt een nieuwe lik? – het ambt, de predikant, pioniersplekken? Om van de classisvergaderingen af te komen moeten de classes deze maanden veel vergaderen. Dit keer letterlijk tot ze vergaderd worden.
Ik hoor niet bij de critici van deze totale remodel. Van mij mag het allemaal en nodig zal het ook wel zijn. Alleen: de organisatie is niet ons echte probleem. Overal wemelt het van goeie gelovige mensen. Krimp en teruggang van inkomsten zijn ook niet ons probleem. Dat gaat gewoon door. Volgens onze geloofsbelijdenis is de kerk ‘ somwijlen een tijdlang zeer klein en als tot niet gekomen in de ogen der mensen’ (NGB art. 27). En geld is nooit een kerkprobleem geweest. Vanaf Handelingen 2 is er alleen diaconaal gecollecteerd. Ons probleem als kerk is dat we er zelf niet meer in geloven. En heel zenuwachtig – als in de file rond 17.00 uur tussen Utrecht en Rotterdam - rond lopen. En elkaar hebben aan gepraat dat de PKN een omvallende bank geworden is, tenzij wij ingrijpend reorganiseren. Over deel 1 van de nota – back to the basic – hoor je niemand. Iedereen zit kerkgangers en euro’s te tellen en meent een tienjaren plan van krimp en afbouw te moeten opstellen. Want straks valt de kachel uit en hebben we geen geld om die te repareren. Gaat er een dominee weg, dan meteen terug naar 80 of 60 %. Kan er nog een gebouw dicht? Avond diensten? Moeten we ook voor 25 mensen stoken? Ik zeg regelmatig: dan maar geen kachel, ga wat dichterbij elkaar zitten, doe een extra trui aan. Dan maar het kerkgebouw een beetje laten vergammelen. In Oost-Duitsland hebben ze het zo ruim veertig jaar vol gehouden. Als synodelid heb ik indertijd jaren mee mogen denken over de nieuwe kerkorde van 2004 (inmiddels al weer twee keer vernieuwd). In de jaren negentig waren er dagen dat we als synodeleden allemaal een nitendo-achtig kastje kregen – nog niemand had een mobiel – en heel de dag zaten te stemmen met knopjes indrukken. Ik herinner me dat er bij elke stemming - ook over een komma of punt - steeds één synodelid tegen stemde. We keken dan rond: wie zou dat nu zijn? Via die kastjes bleef je anoniem. Nu denk ik: ik zou het kunnen zijn, omdat al dit renoveren best nuttig en nodig is, maar dat dit ons als kerk als zodanig niet veel zal opleveren. De algemene sfeer in de PKN voelt bij mij als depressief, drukkend, zenuwachtig, saneerstress, komen we op tijd klaar? 1 jan, nee, 1 mei 2018 dan maar, we geloven er niet meer in, we praten over God met meel in de mond, zelfs aan de PThU. Als dit aan het groene hout gebeurt….Als renovatie niet samen gaat met reformatie kun je voorlopig nog wel even van de steigers naar beneden komen. Het gaat echt niet helpen. Gelukkig gaat de kerk zelf ook zonder renovatie altijd gewoon door. Vaak verbazend goed. Pater van Kilsdonk vatte indertijd de situatie samen met de woorden: het is hopeloos met de kerk, maar niet ernstig!  

Kirchentag Berlijn
Eind mei waren mijn vrouw en ik in Berlijn voor de tweejaarlijkse Duitse Kirchentag. Bijzonder: daar deed niemand zenuwachtig over de kerk, niemand hoorde je een verhaal houden over krimp, ook over geld hoorde ik niemand wat zeggen. Ook vindt niemand zichzelf zo belangrijk om en publiek te komen vertellen dat de hemel niet bestaat. Vrijwel iedereen heeft het hart een beetje links zitten: ja, vreemdelingen, migranten en vul maar verder aan. Men is vroom en betrokken. Het voelt soms heel vreemd, als bijvoorbeeld een minister – dr. Gerd Müller van ontwikkelingssamenwerking - al heel snel in zijn verhaal over armoede in onze wereld een getuigend appèl begint te doen op de zaal en op hun gelovig geweten. Je denkt: wat is dit? Waarom doen we in de PKN vaak zo spastisch en schrijven in ons land alle kranten negatief over ons?
Ik had me al in november opgegeven. Berlijn zelf is natuurlijk altijd een uitdaging (‘Ich hab’ noch einen Koffer in Berlin'). En nu ook nog Wittenberg. In april kwam het programmaboek: bijna 600 dunne pagina’s met ca. 2400 programma’s voor vijf dagen. Ik begin altijd achterin bij de lijst namen van sprekers. Onder hen vele theologen, wetenschappers, schrijvers, bisschoppen, haast alle ministers inclusief bondspresident Steinmeier en mevr. Merkel die met Obama twee uur zou spreken op het hoofdpodium voor de Brandenburger Tor. Ruim 100.000 hadden zich aangemeld, elke dag werden nog 50.000 extra verwacht. Had ik nog wel zin om te gaan?
Maar dat gevoel is snel weg als je er ook maar even tussen zit. Bij de opening woensdagavond zaten we op de Gendarmenmarkt. Duizenden mensen bij de avondzegen die kaarsen aanstaken en samen zongen: ‘Bless the Lord, my soul’. Vlak voor ons zat een mevrouw die in Berlijn woonde en op deze plek heel vaak had gestaan in de DDR-jaren met een kaars in de hand als lid van de vredesbeweging. In Duitsland en zeker in Berlijn is WOII altijd voelbaar dichtbij.  

Berlijn kleurde oranje van de oranje sjaals met het thema van deze Kirchentag: U bent een God die mij ziet! (Du siehst mich). Hoe elke keer een thematekst wordt gekozen, weet ik niet. Wel dat één enkele bijbeltekst altijd een onuitputtelijke bron blijkt te zijn voor alle thema’s waar kerken mee bezig zijn: spiritualiteit, theologie, ouderen, jongeren, kinderen, missionaire en diaconale projecten, politiek, actuele maatschappelijke vragen en heel veel muziek, klassiek, pop, vieringen voor iedereen. Dit keer natuurlijk heel veel Luther. Het programma is eenvoudig: Bibelarbeit in een aantal jaarbeurshallen, lezingen met discussie, workshops, ‘s avonds veel muziek op de grote en kleinere podia. Bij de Wilhelm Gedächtniskirche luisterden we buiten naar Anselm Grün die mediterend uitlegde hoe je met je ogen iemand kunt klein maken, manipuleren, ontredderen en onderwerpen. Iets waar we in het westen allemaal goed in zijn en last van hebben. Je kunt ook naar de ander kijken zoals je naar een blinde kijkt: die kun je met je ogen niets aan doen. Je kunt hem alleen maar zien zoals hij is. ‘Das ist das Mutterauge’, meende hij, het linker oog, dat is een ontvankelijk en liefdevol oog in tegenstelling tot het rechteroog.
Op weg naar een bijbelstudie van minister Schäuble over Zacheus – ‘Jezus zag hem…’. - kwamen we bij een Finse bisschop terecht over hetzelfde bijbelgedeelte. Meteen daarna was er een uitvoerige discussie tussen de lutherse dominee Nadia Bolz-Weber ( Colorado) en de hervormde hoogleraar Christina Aus der Au over vernieuwing van de kerk. Het werd geen gesprek over hoe je een kerkdienst of gemeente via goeie plannen tot nieuw leven zou kunnen wekken of krimp tegen gaan via opleuken, - het werd een klassiek gesprek over rechtvaardiging en heiliging. Bolz-Weber werkt in een gemeente in Denver Colarado, dat is ook Amerika, genaamd House for all sinners and saints. Opvallende uitspraak: ik vind God vooral bij foute mensen. Over de genade van God sprak ze alsof je Luther of Kohlbrugge hoorde. Maar Aus der Au – ook een gedreven theoloog - stelde: Calvijn heeft ons geleerd dat het om de heiliging gaat! Veranderen, vernieuwen, bekeren, stralen. Op zondag vond de slotviering plaats met 150.000 deelnemers in Wittenberg. Dr. Frank-Walter Steinmeier, in maart bondspresident geworden, dankte de kerken voor hun maatschappelijke inzet. Maar ook voor hun geloof en hun gebeden.

500 jaar Reformatie en Protestantisme
De Kirchentag is indertijd begonnen als een lekenbeweging in het verlengde van de Bekennende Kirche. Als lekenbeweging kan zij zich heel kritisch opstellen én naar de overheid en maatschappij én naar de bisschoppen en andere kerkelijke bobo’s. Zo’n beweging zouden wij niet nodig moeten hebben. Of toch? De meeste lidkerken van de EKD – 20 in aantal – hebben nog steeds een sterk volkskerkkarakter. Daardoor is het verloop lang niet zo groot als bij ons. Er is meer collectief gevoel – ook religieus, wij horen bij God en bij de kerk - en minder ‘persoonlijke relatie met God druk’. Dat kan ook voordelen hebben. Er is ook minder stress over de scheiding van kerk en staat. Veel sociaal werk wordt verricht door diaconale instellingen, terwijl de staat met de loonbelasting ook de (vrijwillige) kerkbelasting int. De band met de kerk als instituut is weliswaar dun, maar ze is er nog steeds. Regelmatig denk ik: zijn wij niet veel te snel geweest met afscheid nemen van de volkskerk en die inruilen voor een participatie kerk van goeie en correcte gelovige mensen? Saneren we op het moment niet veel te makkelijk duizenden mensen die er zelf niet voor tekenden uitgeschreven te worden, alleen maar, omdat de sociologen en statistici ons in het frame hebben geduwd van kleiner, kleiner, kleiner en theologen er vervolgens een theologie bij hebben bedacht van bijv. vreemdelingen en priesters? 

Kunnen wij samen wel iets organiseren? Illustratief is op het moment de reformatie-estafette, georganiseerd door de PKN, ‘lopen vuur’ geheten. Begonnen in Amsterdam in de Lutherse Kerk 31 okt. 2016. Vandaar ging de estafetterol met de stellingen van Luther naar Limburg, Gelderland, Overijssel en zo verder. De finale vindt straks plaats op 31 oktober in de Dom van Utrecht. Dr. Margriet Gosker komt de eer toe heel dit plan te hebben uit gedacht en de motor er van te zijn. Makkelijk was dat niet. De Lutheranen deden nu eens echt mee, al hielden ze een eigen feest in Woerden, en hadden ze veel moeite met het woord protestant. Ook onder de rivieren wilde men niet al te protestants overkomen. Op de rechtervleugel van de PKN, Geref. Bond, bleef het bij de start van de estafette ook lang stil. Negeren, zal men gedacht hebben. Want een reformatie herdenking is al jaren hun ding, niet iets van heel de PKN. Intussen zijn we al bijna aan het eind van de estafette en nu is er binnen de GB-vleugel intussen veel eigen reformatie-actie op gang gekomen. Maar misschien vond de leiding van de PKN dat zelf ook wel prima zo, want lang leek het er op dat de PKN niet eens wilde samenwerken met de stichting Refo 500 die al vele jaren bezig was de herdenking in 2017 voor te bereiden onder leiding van prof.dr. H. Selderhuis die van de stichting de enthousiaste directeur is. Ik ben nieuwsgierig of hij ook uitgenodigd wordt op 31 okt. door de leiding van de PKN? Mag hij op de voorste rij zitten of zitten daar straks weer allemaal eigen kerkleiders?
Zo doen we dat in Nederland. Ieder zijn eigen bubbel. ‘De afmetingen zijn in een land als dat van u nu eenmaal niet groot’, zei ds. Hofman. Daarmee had hij een punt.

Ds. Piet de Jong is emerituspredikant in Rotterdam en redacteur van Kontekstueel. Mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.