31e jaargang nr. 3 (jan. 2017)

thema: Het is begonnen met Luther. 500 jaar Reformatie

P.L. de Jong
Kroniek
Wij leven in een donkere tijd

In mijn jeugd - jaren vijftig vorige eeuw - hoorde ik regelmatig zware dominees zeggen: “Wij leven in een donkere tijd”. Ook onder het ‘ouwe volk’ was dat een uitdrukking. De Tweede Wereldoorlog was wel voorbij voor Nederland, maar voorbij waren de oordelen van God nog lang niet. ‘Om dit alles keert zich zijn toorn niet af en blijft zijn hand uitgestrekt’ (Jes. 9:16) was een van de wegwijzende bijbelteksten.
In onze tijd noemen we dat gevoel apocalyptisch. In de laatste weken van 2016 kan ik me daar niet aan onttrekken. Met alle dagen Aleppo direct op de buis. Rokende puinhopen, totaal aan flarden gebombardeerde woonwijken, doden op straat, mannen, vrouwen, kinderen, wachtende ambulances en bussen van het Rode Kruis om mensen af te voeren. Maar er niet in mogen of weer beschoten worden. Via hun smartphone doen jonge mensen vanuit de puinhopen een laatste wanhopig beroep te hulp te komen. Het zijn taferelen die herinneren aan hele passages uit Openbaring. Vooral het steeds verder escaleren van geweld. ‘En nog is het einde niet!’ Ik zit het te volgen, terwijl achter me de in de woonkamer de kerstboom wordt opgesierd. Wat een vreemde, vreemde wereld. Wie zou in deze wereld geboren willen worden, - wat zou zo iemand bewegen?

Trump
In apocalyptische tijden raken meer mensen in de war dan gewoonlijk. Het lijkt in 2017 een wereld te worden zonder leuningen. Mensen struikelen en vallen. Samsom exit. Roemer bijna exit. Heel veel facebooknieuws is pure fake, overal lijken de hackermannetjes van Poetin achter te zitten, technisch is het mogelijk. In Amerika loopt Trump zich warm voor het presidentschap. Zijn verkiezing heette bij ons ‘verrassend’. Zelfs nog na de Brexit eind mei en de opkomst overal in Europa van rechtse populistische anti-Europa partijen. Na zijn veroordeling voor opzettelijk beledigen van groepen is Wilders te onzent er niet zachter door gaan praten, maar ziet hij in democratisch gekozen parlementen en onafhankelijke rechters alleen maar het grote beest dat hem als grote ‘redder van het volk’ wil verscheuren.
Trump greep in zijn campagne elke kans aan om mensen te beledigen. Mexicanen, zwarten, vrouwen, moslims. Liegen, racisme, seksisme, nergens schrok hij voor terug. En toch werd hij gestemd, nota bene door grote groepen van laag opgeleide mensen die al vele jaren de welvaart aan zich voorbij zagen gaan. Hun onvrede en rancune is niet moeilijk te begrijpen, wel dat ze hun hoop hebben gezet op Trump. Alsof de witte mannen aan de bovenkant bij het grote geld ooit de vrienden geweest zijn van de kleine witte man. Voorlopig stijgen de koersen. En Trump verzamelt als ministers om zich heen louter generaals in burgerpakken en miljonairs met een generaalsgezicht.

Verwarrend was de steun van belangrijke evangelische leiders aan Trump. Vanwege een vermeende behoudende agenda van Trump in ethische kwesties. Hoe kun je een man vertrouwen die ‘zich niet bekommert om God en aan geen mens zich stoort’? Een paar keer probeerde ik na te gaan wat de visie zou zijn van dr. Tim Keller in NYC, ik kwam er niet achter, wat misschien al genoeg zegt. In ons land stak deze en gene zijn sympathie niet onder stoelen of banken voor Trump. Met name aan de rechtzinnige kant van de kerken. De SGP toonde zich zelfs openlijk verguld en prees Trump om zijn ‘hechten aan traditionele waarden.’ We leven in een donkere tijd, dacht ik meteen. Zelfs binnen de SGP doolt men in het donker. Of wil men stemmen vergaren uit het grote reservoir rechtse kiezers? Het was me al opgevallen dat SGP-Kamerleden de laatste tijd zo vaak op tv te zien zijn, zelfs bij praatprogramma’s. Maar veel getuigd wordt er dan niet, ik hoorde nog niets! Er werd meer gepoogd met allerlei handigheid een punt te maken. Ik sprak mensen - ook in kranten was er sprake van - die zelfs meenden te moeten bidden voor Trump. Bidden voor Trump? Wie verzint zoiets! Paulus dringt aan op voorbede voor de overheid, ja, maar Paulus heeft nooit gebeden voor een schurk als Nero. Voor boeven bid je niet, bidden doe je voor de slachtoffers die boeven maken. In Amerika zijn dat de vele illegale mensen, migranten, mensen met een kleur, moslimgezinnen. Miljoenen zijn door Trump bang gemaakt. Niemand hoefde op Clinton te stemmen.

PVV
We leven in een donkere tijd. Dat geldt ook onze samenleving in de aanloop naar de verkiezingen van 15 maart 2017. In kerkelijke kringen lijkt het steeds gewoner te worden op de PVV te stemmen. Belangrijkste reden: de angst voor vluchtelingen en voor moslims. Hier en daar wordt al hardop en met empathie gezegd: de PVV is de grootste christelijke partij van Nederland. Op tv zag ik al een rechtzinnige dominee zijn gemeenteleden die PVV willen stemmen, bij voorbaat begripvol rechtvaardigen. Anderen verkennen aloude theologische argumenten ten faveure van eigen land, cultuur, taal en volk. Kennelijk zich er niet van bewust dat ze met deze opstelling mensen uitsluiten en bang maken.
Aan de rechterkant van de kerk speur ik ook rancune jegens de zogenaamde elite in de kerken, met name in de Protestantse Kerk in Nederland. Met deze kerkelijke elite zijn dan bedoeld de mensen die het ontstaan van de PKN op ‘hun geweten hebben’. En die de kerkmensen meeslepen in links politiek maatschappelijk engagement (bijv. bed, bad, brood) of een gebedsdienst in Den Haag na de minder-minder uitspraken en die constant voor barmhartige Samaritaan willen spelen met hun naïeve welkomhouding naar vluchtelingen. Wat zit er achter deze boosheid, rancune, dat niet- gelijk-krijgen-gevoel?

Angst voor moslims
Achter veel zorg en boosheid zit vooral angst voor de islam. That’s the point. Terecht? Naar mijn idee niet, zeker niet in ons land. Intussen doet deze angst veel kwaad. Ik zet een paar gedachten op een rij:

1. Heel veel migranten, nieuwe Nederlanders en ook vluchtelingen zijn christen, gedoopt, en via wegen van pijn bij ons aangekomen; of zijn geadopteerde kinderen in christelijke families. Ook die vallen onder de uitsluitende racistische retoriek van Wilders!
2. Velen zijn moslims of yezidi’s of nog weer anders, maar allemaal mensen op zoek naar veiligheid en vrijheid; mensen met levenskans bijna nul. Aleppo is al maanden een teken, deze weken wel heel bijzonder. Wie zich afwendt met opmerkingen als ‘opvang in de regio’, is iemand die het kerstfeest viert met de gordijnen dicht.
3. Ik leef niet in Egyptisch donker, maar gewoon in Rotterdam. Hoeveel mensen, gezinnen, kinderen, ouderen worden bang gemaakt door begrip te tonen voor PVV-stemmers in plaats van dat hen met veel geduld, maar ook duidelijk, de geboden van God worden uitgelegd? Mensen als burgemeester Aboutaleb en zijn achterban zijn geen tegenstanders van ons, maar bondgenoten. Wij hebben elkaar nodig. Het is een fout signaal om je als christenen te keren tegen hun openbare gebedsoproepen (SGP) of een uitzending (EO) met moslima islamoloog Anna Dijk ineens af te zeggen. Luister liever, praat met elkaar en leer in deze donkere tijden.
4. Zo wit als onze kerken ook ogen, intussen zijn er overal donker gekleurde mensen leden van onze kerken, onder anderen ook kleinkinderen van mij. Verder zijn er leden die getrouwd zijn met een moslim, soms ook christen geworden, maar ook dan gaat het om leden met veel moslimfamilie. Hoe voelen die mensen zich in onze kerken bij al die christelijke sympathie voor de PVV?
5. Geen zorgen dan? Zeker wel. Maar in een land als het onze is dat een zaak van de politici met lef en visie, niet van angsthazen. En verder is er politie om mensen die zich misdragen aan te pakken..

Jochen Klepper
Wij leven in een donkere tijd. In zulke tijden dreigen mensen hun kompas kwijt te raken. In deze donkere wereld wilde Christus geboren worden. Dit jaar in de puinhopen van Aleppo, daar is de Heiland te vinden. In doeken gewikkeld en liggend in een schuilkelder. Tussen wanhopig om hulp smekende mensen met hun smartphone. En waar zijn wij? Achter mij zie ik de eerste lichtjes van hoop in de kerstboom aan gaan. ‘Dat wil je toch zelf?’, vraagt mijn vrouw. ‘Ja’, zeg ik, ‘doe maar, zo is God zelf ook begonnen in chaos en duisternis.’
In december denk ik meestal even aan de dichter Jochen Klepper, 10 december is de datum. Wat hield deze man van het Kerstfeest en alle Kerstlicht. In de jaren dertig vorige eeuw begon vrijwel meteen na de democratisch gekozen Hitler de uitsluiting van Joden uit de samenleving. Er kwam nauwelijks tegenwind. Ook niet van de Belijdende Kerk die uiteindelijk ook alleen bezig was met de belangen van de kerk, niet van joodse medeburgers. Op een enkeling na zoals Bonhoeffer. Jochen Klepper, getrouwd met een joodse vrouw, maakte dagelijks aantekeningen.
Aangrijpend vind ik steeds, dat Klepper die zo van de kerk hield, zo weinig steun kreeg van zijn eigen kerkelijke gemeente. Ook toen zijn vrouw uit louter wanhoop zich liet dopen, zelfs daarna deed men als christelijke gemeente weinig of niets voor hen. Zodat zij uiteindelijk geen uitweg meer zagen. Van zijn hand is in het Liedboek het lied ‘Die Nacht is vorgedrungen’ (130; 445). Ik vind het zo’n heilig lied, dat ik het nooit zomaar laat zingen, nooit zonder korte inleiding over Jochen Klepper en de vraag: wie sluiten wij vandaag uit?

Ds. Piet de Jong is emerituspredikant in Rotterdam, tot voor kort interim-predikant in Wijk bij Duurstede en lid van de redactie. Mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Die Nacht is vorgedrungen / der Tag ist nicht mehr fern
So sei nun Lob gesungen / dem hellen Morgenstern
Auch wer zur Nacht geweinet / der stimme froh mit ein
Der Morgenstern bescheinet / auch deine Angst und Pein

Dem alle Engel dienen / wird nun ein Kind und Knecht
Gott selber ist erschienen / zur Sühne für sein Recht
Wer schuldig ist auf Erden / verhüll nicht mehr sein Haupt
Er soll errettet werden / wenn er dem Kinde glaubt

Die Nacht is schon im Schwinden / macht euch zum Stalle auf
Ihr sollt das Heil dort finden, / das aller Zeiten Lauf
Von Anfang an verkündet / seit eure Schuld geschah
Nun hat sich euch verbündet / den Gott selbst ausersah.

Noch manche Nacht wird fallen / auf Menschenleid und – schuld
Doch wandert nun mit allen / der Stern der Gotteshuld
Beglänzt von seinem Lichte / hält euch kein Dunkel mehr
Von Gottes Angesichte / kam euch die Retting her

Gott will im Dunkel wohnen / und hat es doch erhellt
Als wollte Er belohnen / so richtet Er die Welt
Der sich den Erdkreis baute / der lässt den Sunder nicht
Wer hier dem Sohn vertraute / kommt dort aus dem Gericht

Jochen Klepper (1937; † 10 december 1942)