31e jaargang nr. 2 (nov. 2017)
thema: En de aarde bracht voort

M. Zeeman
Vluchtgedrag
Psalm 11

Als er acuut gevaar dreigt, gaat er een natuurlijk mechanisme in werking bij mens en dier. Een mechanisme dat heel verschillend tot uiting komt, namelijk in fight, flight of fright. Oftewel: vechten, vluchten of bevriezen. Dit lied van David gaat ook over gevaar en welke reactie dat bij hém losmaakt.

Waar begin je aan als je een onbekend bijbelgedeelte als uitgangspunt neemt voor een preek? Soms word je geraakt door een tekst, omdat deze klinkt ‘als nieuw’. Dat gebeurde bij mij met psalm 11, en die ervaring wilde ik delen. Maar hoe sla ik de brug tussen tekst en hoorder? Ik zie aan beide kanten uitdagingen. 1: De tekst. Veel van de bijbel is onbekend en daardoor helaas vaak ook onbemind. Dat geldt ook voor deze psalm. Ik zou graag laten zien (horen) dat de Bijbel nog veel verborgen schatten heeft. 2: De hoorder. Het lijkt een steeds grotere uitdaging om (jonge) hoorders anno 2017 vertrouwd te maken met de psalmen. Oude vertalingen en berijmingen bemoeilijken dat proces, en tegelijkertijd lijkt ons psalmboek erg smal. Maar Psalm 11 is aansprekend en ook vandaag relevant voor ons: je kunt je eraan optrekken, net zo goed als aan een meer bekende psalm.

Wat is er aan de hand? De goddelozen liggen op de loer als jagers (vers 2). Ze spannen hun boog, en leggen de pijlen op de pees, klaar om te schieten. David wordt dus bedreigd. Mensen die God niet kennen, hebben het op hem gemunt. Niet alleen op David, maar in het algemeen ‘op de oprechten van hart’. Het gaat om wie proberen te leven zoals God dat wil. Zij zijn het doel, zij moeten worden geraakt. En het wordt David niet makkelijk gemaakt, want deze jagers schieten in het donker. Ze verstoppen zich. Dus het is nog niet zo makkelijk om er de vinger achter te krijgen wie het nou precies zijn en wanneer ze toeslaan. Ze liggen in een hinderlaag, en zijn verborgen voor hen die niet goed opletten.

De eerste drie verzen van de psalm schetsen de situatie. Ik ga uit van de HSV, vanwege de mooie woordspeling vlucht-toevlucht in vers 1. Verder is met name het beeld van ‘jagers in het donker’ aansprekend. Wordt er ook op ons gejaagd? Ja. Maar door wie of wat? De prooi aanduiden lijkt een stuk eenvoudiger dan de jagers te ontmaskeren. Dat ervaren veel gemeenteleden ook zo: ze herkennen wel aanvechting, misleiding of een vorm van strijd, maar weten niet altijd waar dat vandaan komt.

Het dreigt enorm uit de hand te lopen: zelfs de fundamenten worden omvergehaald (vers 3)! De hele maatschappij, de wereld van David dreigt om te vallen. Belangrijke structuren dreigen ten onder te gaan. Men is uit op totale anarchie. Als slechte mensen het voor het zeggen krijgen, in wat voor wereld kom je dan terecht? Wie eerlijk en oprecht is, wordt afgestraft. Leugens en misdaden worden beloond. Geweld heerst op straat. Nog maar even, en dan is slecht leven, zoals je zelf wil - ieder voor zich -, aan de orde van de dag. Dan worden de fundamenten, datgene waar wij vroeger op konden bouwen, omvergehaald. En wat kan een rechtvaardige dan doen (vers 4)?

Het gaat dus om een verborgen strijd die alle zekerheden onderuit haalt. Voor mij slaat dat vandaag onder meer op structuren in ons leven en in onze samenleving, waar we niet altijd grip op hebben, maar wel ons dagelijks bestaan beïnvloeden. Invloed van technologie, die veel goeds brengt, maar vaak ook een keerzijde heeft. Invloed van media en reclame, en van politiek. We zijn ons lang niet altijd bewust van de donkere kant van deze en andere structuren. Er speelt zich van alles af achter de schermen van deze wereld.

Heb je oog voor de machten die jou proberen te raken? In je hart, in je ziel? Ze liggen in het verborgene, ‘om in het donker te schieten op de oprechten van hart’. Dat is een gevaar dat je dus niet zomaar opmerkt. Maar ze kunnen je grondig kapot maken. Ze schudden aan de fundamenten van deze wereld. En ze schudden aan de fundamenten van je leven. Voor je het weet, worden de fundamenten omver gehaald.
Als er steeds aan je wordt getornd, als er aan je wordt getrokken door mensen om je heen, die allemaal dingen van je willen en van je verwachten, als er aan je wordt getrokken door de media, die je allerlei meningen opleggen, als er aan je wordt getrokken in het diepst van je wezen door allerlei onvervulde verlangens, door geheimen, door oude zonden, door angsten, door neerslachtigheid…
Wat kun je dan nog doen?

David krijgt dezelfde vraag voor de kiezen: ‘Wat kan een rechtvaardige in zo’n situatie nog doen?’ Zijn raadgevers adviseren hem op de vlucht te slaan. Stilstaan is opgeven en vechten heeft geen zin meer. En dat is inderdaad wat veel mensen doen: vluchten. Als ze het moeilijk vinden om mee te doen in de maatschappij, of als het leven pijn doet, grijpen ze naar alcohol, medicijnen, pijnstillers en drugs. Worden ze high, om als een vogel te vliegen. Boven het bestaan uit, boven de pijn en de zorgen uit.
Maar waarvoor? En voor hoe lang? Als je op de vlucht slaat, dan moet je aan de gang blijven.

Je kunt je storten op je werk, om maar weg te zijn van de problemen thuis. Je kunt alle aandacht vestigen op afvallen, om maar niet bezig te zijn met je innerlijk. Je kunt elke avond op de bank hangen en televisie of series kijken, om maar niet te hoeven praten over je zorgen. Het is allemaal vluchtgedrag. Maar David slaat niet zomaar op de vlucht.

De tweede helft van de psalm geeft weer wat David troost geeft. En waarom hij niet zomaar op de vlucht slaat, maar zijn toevlucht zoekt bij God. God ziet alles, is op ons betrokken: Hij beloont wie Hem willen dienen en straft degenen die geweld verheerlijken.

Zolang er kwaad in deze wereld is, zolang er kwade mensen zijn, worden goede mensen verdrukt. En staan ook gelovigen onder druk. Want deze wereld is gebroken, en gebrekkig. En er zijn veel gevaren.
Ons geloof wordt op de proef gesteld. We lopen gevaar, meestal onbewust, en waarschijnlijk veel vaker dan we vermoeden. Er wordt op ons geschoten, er wordt gericht op ons hart, op onze ziel. En wat doen wij? Als je je een bang vogeltje voelt, zoek dan je toevlucht bij God. Vlucht dan naar het kruis, naar de plaats waar is afgerekend met alle angst en narigheid. Vlucht naar Christus, die ons kent. Die je angst kent en je verdriet. Want die heeft Hij ook gehad.
Ook David zoekt zijn toevlucht bij God: daar begint Psalm 11 mee. Als een geloofsbelijdenis. ‘Ik heb tot de HEERE de toevlucht genomen.’ Wie bij Hem schuilt, die zal Hem mogen zien. Dan is geen beproeving teveel, geen vijand te machtig en geen nood te groot. Sla je het liefst op de vlucht? Prima. Als je maar vlucht naar Hem toe. Bij God kun je altijd terecht.

Ds. Martin Zeeman is predikant (PKN) te Hoogblokland. Mailadres: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.